قال اَمیرُ المُومِنینَ – علیه السلام-
…وَضَعَ یَدَهُ عَلی رُووسِ العِبادِ فلَا یَبقی مُومِنٌ اِلاّ صارَ قَلبُهُ اَشَدَّ مِن زُبُرِ الحَدیدِ وَ اَعطاهُ اللهُ قُوَّه َاَربَعینَ رَجُلاً
امام علی علیه السلام فرمود :
دست بر سر بندگان (خداوند) گذارد ، پس هیچ مومنی باقی نمی ماند جز آنکه قلبش محکمتر از پاره های آهن گردد و خداوند به او نیروی چهل مرد را عنایت فرماید .
کمال الدین ، ص 653
شک نیست در میان افراد بشر یک سلسله تفاوت هاى مصنوعى وجود دارد که نتیجه مظالم و ستمگرى بعضى از انسان ها نسبت به بعض دیگر است
.
مثلاً جمعى مالک ثروت هاى بى حسابند،
و جمعى بر خاک سیاه نشسته اند،
جمعى بر اثر فراهم نبودن وسائل تحصیل، جاهل و بى سواد مانده اند،
و جمع دیگرى با فراهم شدن همه گونه امکانات به عالى ترین مدارج علمى رسیده اند،
عده اى به خاطر کمبود تغذیه و فقدان وسائل بهداشتى، علیل و بیمارند،
در حالى که عده دیگرى بر اثر فراهم بودن همه گونه امکانات، در نهایت سلامت به سر مى برند
.
این گونه اختلاف ها: ثروت و فقر، علم و جهل، و سلامت و بیمارى، غالباً زائیده استعمار و استثمار و اشکال مختلف بردگى و ظلم هاى آشکار و پنهان است
.
مسلماً اینها را به حساب دستگاه آفرینش نمى توان گذارد، و دلیلى ندارد که از وجود این گونه اختلافات بى دلیل دفاع کنیم
.
در عین حال نمى توان انکار کرد که هر قدر اصول عدالت در جامعه انسانى نیز رعایت شود باز همه انسان ها از نظر استعداد و هوش و فکر و انواع ذوق ها و سلیقه ها و حتى از نظر ساختمان جسمانى یکسان نخواهند بود
.
اما آیا وجود این گونه اختلافات مخالف با اصل عدالت است، یا به عکس عدالت به معنى واقعى، یعنى «هر چیز را به جاى خود قرار دادن» ایجاب مى کند که همه یکسان نباشند؟
!
اگر همه افراد جامعه اسلامى مانند پارچه یا ظروفى که از یک کارخانه بیرون مى آید، یک شکل، یکنواخت با استعداد مساوى و همانند بودند، جامعه انسانى یک جامعه مرده، بى روح، خالى از تحرک و فاقد تکامل بود
.
درست به اندام یک گیاه نگاه کنید، ریشه هاى محکم و خشن، با ساقه هاى ظریف تر اما نسبتاً محکم، و شاخه هائى لطیف تر و بالاخره برگ ها و شکوفه ها و گلبرگ هائى که هر کدام از دیگرى ظریف تر است دست به دست هم داده و یک بوته گل زیبا را ساخته اند، و سلول هاى هر یک به تفاوت مأموریت هایشان کاملاً مختلف و استعدادهایشان به تناسب وظائفشان متفاوت است
.
عین این موضوع در جهان انسانیت دیده مى شود، افراد انسان روى هم رفته نیز یک درخت بزرگ و بارور را تشکیل مى دهند که هر دسته، بلکه هر فردى رسالت خاصى در این پیکر بزرگ بر عهده دارد، و متناسب آن ساختمانِ مخصوص به خود، و این است که قرآن مى فرماید: «و بعضى از شما را بر بعض دیگر درجاتى برترى داد تا به وسیله این مواهب و امکانات که در اختیارتان قرار داده است شما را بیازماید»
(وَ رَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْض دَرَجات لِیَبْلُوَکُمْ فی ما آتاکُمْ)(1). البته «آزمایش» در مورد بر نامه هاى الهى به معنى «تربیت و پرورش» است.
و در پایان آیه ضمن اشاره به آزادى انسان در انتخاب راه خوشبختى و بدبختى، نتیجه این آزمایش ها را چنین بیان مى کند: «پروردگار تو (در برابر آنها که از بوته این آزمایش ها سیه روى بیرون مى آیند) سریع العقاب (و در برابر آنها که در صدد اصلاح و جبران اشتباهات خویش بر آیند) آمرزنده و مهربان است»
(إِنَّ رَبَّکَ سَریعُ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحیمٌ).
و به این ترتیب، پاسخ هر گونه ایرادى که بر اثر برداشت نادرست از مفهوم آیه عنوان مى شود، روشن خواهد گردید
عَلىُّ: لاَ تَمْزَحَ فَیَذْهَبُ بَهَاؤُکَ، وَلاَ تُکْذِبْ فَیَذْهَبُ نُورُکَ، وَإیَّاکَ وَخِصْلَتَیْنِ الضَّجْرِةُ وَالْکَسَلُ، فَاِنَّکَ إِنْ ضَجَرَتْ لَمْ تَصْبِر عَلى حَقٍّ، وَاِنْ کَسَلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقَّاً
.
ترجمه
:
اى على،مزاح نکن،که ارزش وشخصیّت را مى برد، دروغ نگو نورت را مى برد، و برحذر باش از دو خصلت: تنبلى و کسل بودن، پس بدرستى که اگر تنبل شدى بر حقّى صبر نمى کنى. و اگر کسل شدى حاضر نیستى که حقّى را ادا کنى
.
شرح حدیث
:
در این جا مقدارى درباره مزاح و شوخى بحث کنیم: از گناهانى که موجب دریده شدن پرده ها مى گردد، ردّ و بدل کردن سخنان بیهوده و شوخى براى خنداندن مردم است براى این که بدانید اصل این عمل چه اندازه از نظر اسلام مذموم است به این حدیث توجّه فرمایید
:
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: «گاهى است که انسان سخنى مى گوید تا هم محفلان خود را بخنداند، ولى همان سخن، او را (از نظر هلاکت و بدبختى) به جایى دورتر از ثریّا ساقط مى کند
».
و در جایى دیگر مى فرماید: «شوخى زیاد آبرو را مى برد». کلمات بسیارى از رهبران بزرگوار ما در این زمینه رسیده و با بیانهاى مختلف این نکته را تذکّر داده اند که شوخى و مزاح با ایجاد دشمنى و کینه میان افراد موجب دریده شدن پرده هاى اجتماعى گشته و مردم را نسبت به یکدیگر گستاخ و بى شرم مى سازد
.
چه زیباست که در سالروز رحلت رسول اکرم ، قسمتی از اوصاف آن بزرگوار را از بیان نزدیک ترین یاور و هم دم و صاحب سر آن حضرت ، امام علی (علیه السلام ) ، به گوش جان شنوا باشیم و ندای امیر مؤمنان را در تأسی به وجود مطهر نبی اکرم ، لبیک گوئیم . . .
" پس به پیامبر پاکیزه و پاک خود اقتدا کن ، زیرا آن حضرت سزاوار پیروی کردن است برای کسی که پیروی کند و صبر و شکیبائی او برای کسی که شکیبا باشد ، سرمشق است . و محبوب ترین بندگان نزد خدا کسی است که پیرو پیغمبر خود بوده و بدنبال نشانه او برود . لقمه دنیا را به اطراف دندان می خورد . ( بدین معنا که در دنیا زیادتر از آنچه را که ناچار به استفاده از آن بود فرا نمی گرفت . ) و به دنیا به گوشه چشم نمی نگریست . ( هیچ گونه به دنیا دل نمی بست ) . . .
دنیا به او پیشنهاد شد ، از قبول آن امتناع نمود . و ـ چون ـ دانست خدا چیزی را دشمن می دارد ، آنرا دشمن داشت و چیزی را که خوار شمرده ، آنرا خوار انگاشت و چیزی را که کوچک شمرده ، آنرا کوچک داشت ...
پیغمبر صلی الله علیه و آله ، بر روی زمین طعام می خورد و می نشست مانند نشستن بنده ( عبد ) و بدست خود پای افزار خود را پینه می بست و جامه خود را خود وصله می نمود . ..
پس به دل خود از دنیا روی گرداند ، و یاد انرا در خاطر خود می راند و دوست داشت که زینت دنیا از او نهان ماند تا از آن جامه زیبا فرا نگیرد ، دنیا را پایدار نمی دانست و امیدواری درنگ کردن در آنجا را نداشته باشد . پس ـ علاقه ـ انرا از خود برون کرده ، و دل از ان برداشت و دیده از آن برگردانید . . .
همانا خدا ، محمد صلی الله علیه و آله را نشانه ای ساخت برای قیامت ( چون پس از او پیامبری مبعوث نخواهد شد . ) و مژده دهنده به بهشت و ترساننده از عقوبت . از دنیا برون رفت و از از نعمت آن سیر نخورد ( از لذات و خوشیهای دنیوی بهره مند نگردید ) و به آخرت وارد شد و گناهی با خود نبرد . . .
پس چه بزرگ است منتی که خدا بر ما نهاده و چنین نعمتی به ما داده است : پیشروی که باید او را پیروی کنیم و پیشوائی که پا بر جای پای او نهیم . . . "
( فرازهائی از خطبه 160 نهج البلاغه )
و چه جانسوز امیر المؤمنین با محبوب و مقتدای خویش نجوا می کند ؛ آن هنگام که پیکر مطهرش را غسل می دهد :
" پدر و مادرم بفدای تو باد ای رسول خدا همانا با مرگ تو - رشته ای – از نبوت و احکام الهی و اخبار آسمانی بریده شد که با مرگ دیگران ( سایر پیامبران ) بریده نگردید . . . .
اگر امر به شکیبائی و نهی از ناله و فریاد و فغان نفرموده بودی ، هر آینه ( در فراق تو ) سرچشمه های اشک چشم را ( با گریه بسیار ) خشک می کردیم ، و درد و غم پیوسته ، و حزن و اندوه همیشه باقی بود ، و خشکی اشک چشم و دائمی بودن حزن و اندوه در مصیبت تو کم است ، ولی مرگ چیزی است که بر طرف نمودن آن ممکن نبوده و دفع آن غیر مقدور است .
پدر و مادرم بفدای تو باد ، مارا نزد پروردگارت بیاد آورده و در خاطر خویش نگهدار . "
(نهج البلاغه، فرازی از خطبه 235 )
